Επιφανής λυρικός και δραματικός ποιητής, θεατρικός συγγραφέας, από τους διαπρεπέστερους καθαρολόγους ποιητές, που προσχώρησαν στο μετριοπαθή δημοτικισμό. Τις εγκύκλιες σπουδές του, τις ολοκλήρωσε στην Αθήνα. Στη συνέχεια, ενεγράφη στη Φιλοσοφική Σχολή του Εθνικού τότε Πανεπιστημίου, για να συνεχίσει τις σπουδές του στα Πανεπιστήμια του Μονάχου, της Λειψίας και της Ίενας, απ’ όπου ανακηρύχθηκε διδάκτωρ της Φιλοσοφίας και της Ιστορίας της Τέχνης. Μετά την επάνοδό του στην Ελλάδα το 1881, διετέλεσε, εισηγητής στον Φιλαδέλφειο ποιητικό διαγωνισμό (1890), γενικός γραμματέας του Πανεπιστημίου Αθηνών από τις 21 Αυγούστου 1890 (π.η.) [1] ως τις 19 Ιανουαρίου 1891 (π.η.) [2] και από τις 21 Ιουνίου 1892 (π.η.) [3] ως τις 11 Δεκεμβρίου 1893 (π.η.), οπότε φαίνεται να παραιτήθηκε, έντονα διαμαρτυρόμενος, λόγω της κατάργησης του μισθού του [4]. Στη συνέχεια, πολιτεύτηκε και εξελέγη βουλευτής Μήλου κατά τις ΙΕ΄ (7/2/1899-19/9/1902) και ΙΣΤ΄ (17/11/1902-22/12/1904) κοινοβουλευτικές περιόδους, ως οπαδός του λεγόμενου θεοτοκικού κόμματος [5]. Κατόπιν, αποσύρθηκε στη γενέτειρά του, όπου έζησε μέχρι το τέλος της ζωής του. Το 1914 του απονεμήθηκε το Εθνικό Αριστείο των Γραμμάτων και το 1926 εκλέχθηκε πρόσεδρο μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Στα γράμματα εμφανίστηκε το 1870, λαμβάνοντας μέρος στον Βουτσιναίο ποιητικό διαγωνισμό του Πανεπιστημίου Αθηνών με το ποιητικό έργο «Θησεύς», το οποίο και επαινέθηκε [6]. Έκτοτε συνεργάστηκε στον ημερήσιο περιοδικό και ημερολογιακό τύπο, δημοσιεύοντας-αποκλειστικά σχεδόν-ποιήματα.
Από το συνολικό ποιητικό του έργο, αξιοσημείωτα είναι τα επικολυρικά: «Το μήλον της Έριδος» (1872), «Αδάμ και Εύα» (1873), τα λυρικά: «Παλαιά και νέα» (1898), «Διπλή ζωή» (1916) και «Εμπρός στο Άπειρον» (1926), τα δραματικά: «Ρήγας» (1888, εκδ. 1920), «Κόρη της Λήμνου», που βραβεύτηκε στο Λασσάνειο διαγωνισμό του 1891, «Επιστροφή του Ασώτου» (διδάχθηκε το 1902 και εκδόθηκε το 1925), «Ιόλη» (1911), «Προς τη νίκη και τη δόξα» (1913), «Η Θυσία», «Νικηφόρος Φωκάς» , το οποίο βραβεύτηκε στον Αβερώφειο δραματικό διαγωνισμό του 1915 και εκδόθηκε το 1925, «Το δίλημμα» (1916), «Φαίδρα» (1916) και «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» (1927). Μετέφρασε, τέλος, τον «Φάουστ» του Goethe (1887) και τη μελέτη του Lessing, «Ο Λαοκόων, ή περί των ορίων μεταξύ ζωγραφικής και ποιήσεως» (α΄ εκδ. 1902, β΄ εκδ. 1925) [7].
[1]«[…] απεφήνατο παμψηφεί ότι θεωρεί κατάλληλον και ικανόν να καταλάβει την θέσιν του Γραμματέως του Εθνικού Πανεπιστημίου τον διδάκτορα της Φιλοσοφίας κ. Αριστομένην Προβελέγγιον». Συνεδρίασις Εικοστή, 21/8/1890, Πρακτικά Συγκλήτου (1886-1891), τόμος 15ος, σ. 266.
[2] Συνεδρίασις Δεκάτη Τετάρτη, 19/1/1891, ό.π., σ. 317.
[3] Συνεδρίασις ΙΘ΄, 21/6/1892, Πρακτικά Συγκλήτου (1891-1894), τόμος 17ος, σ. 108.
[4] Συνεδρίασις ΣΤ΄, 11/12/1893, ό.π., σσ. 237-238. Από την παραπάνω συνεδρίαση μέχρι και αυτή (ΙΖ΄), της 5ης/7/1894 (διορισμός Ιωάννη Γ. Βορτσέλα), χρέη γραμματέα φαίνεται να εκτέλεσε ο τότε υπογραμματέας Ι. Ιατρίδης (στην συνεδρία Ε΄, της 18/11/1893 η Σύγκλητος ψήφισε το ποσό των χιλίων οκτώ (1.008) δραχμών ως επιμίσθιο του τελευταίου). Συνεδρίασις Ε΄, 18/11/1893 και Συνεδρίασις ΙΖ΄, 5/7/1894, ό.π., σσ. 234 και 277 αντίστοιχα.
[5] «Μητρώο Βουλευτών Περιόδων 1865-1910» στο Μητρώο Πληρεξουσίων, Γερουσιαστών και Βουλευτών 1822-1935, Βουλή των Ελλήνων, Διεύθυνση Διοικητικού, Τμήμα Μητρώου Βουλευτών, Αθήνα, 1986, σσ. 154-155.
[6] «Την παρελθούσαν Κυριακήν, εορτήν του ποιητικού διαγωνίσματος, εβραβεύθησαν μεταξύ 35 ποιημάτων […]. Έλαβαν δε τον πρώτον έπαινον το έπος «Θησεύς» του Κ. Αρ. Προβελεγγίου […]». Χρόνος, αφ. 53, εν Αθήναις την 13 Μαΐου 1870, σ. 3 στο Αρχείο Λυτών Εγγράφων του Πανεπιστημίου Αθηνών, κτ.: 226 (Διαγωνίσματα-Βραβεία 1867-68 έως 1874-75), φάκ.: 226.2, υποφάκ.: Διαγωνίσματα.
[7] Ενδεικτικά για τη ζωή και το έργο του, βλ., Τέλλος Άγρας, «Προβελέγγιος Αριστομένης», ΜΕΕ, τόμος Κ΄, σσ. 694-695, Αλεξ. Αργυρίου, «Προβελέγγιος Αριστομένης», ΠΒΛΕΑ, τόμος 8, σ. 370, Αντώνης Κανακάρης, Αριστ. Προβελέγγιος (ο γλυκύτατος τραγουδιστής του νησιού), Δίφρος, Αθήνα, 1961, Ανδρέας Καραντώνης, «Αριστομένης Προβελέγγιος», Φυσιογνωμίες· τόμος πρώτος, Παπαδήμας, Αθήνα 1977, σσ. 141-147, Γ. Θέμελης (επιμ.), Προβελέγγιος-Δροσίνης-Πολέμης-Στρατήγης-Καμπάς, Βασική Βιβλιοθήκη, αρ. 24, Αθήνα, Αετός, 1953, Μ. Γ. Μερακλής, «Αριστομένης Προβελέγγιος», Η Ελληνική Ποίηση·Πομαντικοί-Εποχή του Παλαμά-Μεταπαλαμικοί· Ανθολογία-Γραμματολογία, Αθήνα, Σοκόλης, 1977, σσ. 172-175 και Κλέων Παράσχος, «Αριστομένης Προβελέγγιος», Νέα Εστία, τχ. 19, έτος Ι΄., 1η/5/1936, αρ. 225, σσ. 649-650.
