Τόπος\Χρονολογία γέννησης: Βαθύ Σάμου, 1860
Τόπος\Χρονολογία θανάτου: Αθήνα, 1949
Σπουδές: Κλασική Αρχαιολογία στα Πανεπιστήμια του Μονάχου, του Βερολίνου και του Würzburg με ειδίκευση στην αρχαία ελληνική γλυπτική. Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Würzburg (1884). Τίτλος διδακτορικής διατριβής: «Hades in der Antiken Kunst”. Τίτλος διατριβής επ’ υφηγεσία: «Περί του Αρχαιοτέρου Αττικού Εργαστηρίου» (1887).
Ενεργός θητεία: 1889-1896
Θέση: Άμισθος Υφηγητής
Γνωστικό Αντικείμενο\Έδρα: Αρχαιολογία
Εργογραφία (ενδεικτική): Τα εν Ακροπόλει αγάλματα των Κορών αρχαϊκής τέχνης.Τα Μουσεία των Αθηνών.
Μαθήματα: Ασκήσεις Αρχαιολογικαί (1887-88), Ιστορία της Τέχνης (1887-90), Ασκήσεις Αρχαιολογικαί εν τοις Μουσείοις (1890-91), Ιστορία και Εγκυκλοπαίδεια των Αρχαιολογικών Σπουδών (1890-91), Η Σχέσις των Ομηρικών Επών προς τα Αρχαιότατα Μνημεία της Τέχνης (1891-93, 1894-96), Περί του Αρχαίου Θεάτρου (1891-96).
Δημόσια παρουσία: Μέλος της Αρχαιολογικής Εταιρείας (1885). Διευθυντής των ανασκαφών στο Δήμο Ασωπού Λακωνίας υπό την αιγίδα της Εταιρείας (1885) και στη αρχαία Μεσσήνη (1895), όπου αποκαλύφθηκε η Κρήνη Αρσινόη, ικανό μέρος της Αγοράς της αρχαίας πόλης και θεατροειδές κτίσμα, το λεγόμενο Συνέδριο. Συνυπεύθυνος από κοινού με τον Π. Καββαδία των ανασκαφών στο Ηραίο της Σάμου, υπό την αιγίδα της Αρχαιολογικής Εταιρείας και του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου (1901-03 και 1903-04).
Μετά την αποτυχία του-το 1896-να εκλεγεί στην κενή έδρα του τακτικού καθηγητή Αρχαιολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, επέστρεψε στην γενέτειρά του (1897) και σχεδόν αμέσως ασχολήθηκε με την πολιτική.
Ιδρυτής του αθλητικού συλλόγου, Λογοθέτης Λυκούργος (1898-99), αναδείχθηκε σε de facto ηγέτη του φιλελεύθερου κόμματος Νέα Γενεά-αργότερα, Προοδευτικό (1898)-που επεδίωκε την αλλαγή του εκλογικού συστήματος, την ενίσχυση των αρμοδιοτήτων και του κύρους της Γενικής Συνέλευσης της Σαμιακής Πολιτείας και την περιστολή των εξουσιών του Ηγεμόνα του νησιού. Αρθρογράφος της σαμιακής εφημερίδας «Ευνομία» (1899 κ.ε.) και της αθηναϊκής «Αθήναι». Θιασώτης της διεύρυνσης των πολιτικών ελευθεριών της Σάμου, της απαρέγκλιτης εφαρμογής των οργανικών διατάξεων του καθεστώτος Αυτονομίας (1832) καθώς και του Οργανικού Χάρτη (1850).
Πληρεξούσιος Βαθέος Σάμου με το Προοδευτικό κόμμα (1900), Πρόεδρος της Γενικής Συνέλευσης (1902-04 και 1906-1908), ήλθε σε οξεία ρήξη με τους τότε Ηγεμόνες του νησιού Ιωάννη Βιθυνό (Μάιος 1904-Αύγουστος 1906), Γεώργιο Γεωργιάδη (Αύγουστος 1907-Δεκέμβριος 1908), Ανδρέα Κοπάση (Δεκέμβριος 1908-Μάρτιος 1912) και Γρηγόριο Βεγλερή (Μάρτιος-Αύγουστος 1912) και τέθηκε επικεφαλής επαναστατικού κινήματος (1908). Μετά την αποτυχία του τελευταίου, απομακρύνθηκε από το νησί ως το 1912. Επέστρεψε στη Σάμο (Μάιος 1912), τέθηκε-εκ νέου-επικεφαλής νέου επαναστατικού κινήματος (Σεπτέμβριος-Νοέμβριος 1912). Πρόεδρος της Γενικής Συνέλευσης και της Προσωρινής Κυβέρνησης της νήσου, προκάλεσε ψήφισμα (11/11/1912), με το οποίο διακηρυσσόταν η ένωση της Σάμου με την ελεύθερο Βασίλειο.
Επιθεωρητής Δημοτικών Σχολείων (1914), ανέλαβε το έργο της αναδιοργάνωσης της δημοτικής εκπαίδευσης της ιδιαίτερης πατρίδας του. Γενικός Διοικητής Μακεδονίας (Μάιος 1914-Μάρτιος 1915), εξελίχθηκε γρήγορα σε ένα από τα σημαντικότερα στελέχη του Κόμματος των Φιλελευθέρων. Βουλευτής Σάμου του τελευταίου κατά τις εξής περιόδους: Κ΄ (31/5/1915-29/10/1915 και 12/7/1917-10/9/1920), Δ΄ Εθνοσυνέλευσης (16/12/1923-30/9/1925), Α΄ (7/11/1926-9/7/1928), Β΄ (19/8/1928-18/8/1932) και Γ΄(25/9/1932-24/1/1933). Ηγέτης του Κόμματος των Φιλελευθέρων-μεταπολεμικά-διετέλεσε και πάλι βουλευτής (Δ΄ Αναθεωρητική, 31/3/1946-8/1/1950). Αριστίνδην Γερουσιαστής (29/4/1929-1/4/1935).
Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων (α. 31/5/1915-29/10/1915 και 12/7/1917-10/9/1920, β. 26/11/1926-9/7/1928, γ. 15/11/1930-29/1/1933 και δ. 6/3-4/8/1936).
Επιφανής πολιτικός με σημαίνουσα δράση καθ’ όλη τη διάρκεια του πρώτου μισού του 20ου αιώνα, ο Θ. Σοφούλης χρημάτισε, επίσης, ενεργό στέλεχος του κινήματος της Εθνικής Άμυνας (Αύγουστος 1916) και Υπουργός Εσωτερικών της κυβέρνησης του κράτους της Θεσσαλονίκης (Οκτώβριος 1916-Ιούνιος 1917), Υπουργός Εσωτερικών στις βραχύβιες κυβερνήσεις του Ελ. Βενιζέλου (11/1-6/2/1924) και Γ. Καφαντάρη (6/2-12/3/1924) και Υπουργός Στρατιωτικών της κυβέρνησης του Ελ. Βενιζέλου (4/7/1928-26/5/1932). Πρωθυπουργός (α. 24/7-7/10/1924, β. 22/11/1945-31/3/1946 και γ. 7/9/1947-24/6/1949). [1].
[1] Λήμμα, «Σοφούλης Θεμιστοκλής», στο Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου, τόμος 17, Έκδοσις της Εγκυκλοπαιδικής Επιθεωρήσεως Ήλιος, Αθήνα χ.χ., σσ. 143-44. Λήμμα, «Σοφούλης Θεμιστοκλής», στη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος ΚΒ', Εκδοτικός Οργανισμός Ο Φοίνιξ ΕΠΕ, Αθήναι χ.χ., σ. 191, Αντώνης Μακρυδημήτρης, Γιάννης Κωστής, Κωνσταντίνος Παπαδημητρίου, Μαρία-Ηλιάνα Πραβίτα, Παναγιώτης Σαβοριανάκης, Πρόεδροι της Βουλής, Γερουσίας και Εθνοσυνελεύσεων 1821-2008, Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, Αθήνα 2009, σσ. 330-34, Μητρώο Πληρεξουσίων, Γερουσιαστών και Βουλευτών 1822-1935, Βουλή των Ελλήνων, Διεύθυνση Διοικητικού, Τμήμα Μητρώου Βουλευτών, Αθήνα 1986, σσ. 276-77 και Στοιχεία βάσης δεδομένων με το σύνολο των μαθημάτων που διδάχθηκαν στο Φιλολογικό Τμήμα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών (1837-1932), Εργαστήριο Ιστορικής Έρευνας και Τεκμηρίωσης, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Φιλοσοφική Σχολή ΕΚΠΑ. Για τον διαπρεπή αυτόν αρχαιολόγο, επαναστάτη και πολιτικό, βλ. ειδικότερα, Διονύσης Χουρχούλης, Θεμιστοκλής Π. Σοφούλης, Βιογραφίες Πολιτικών 4, Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, Αθήνα 2014.
